Wiele osób zadaje sobie to pytanie, planując założenie dachu zielonego. Wybór odpowiedniego podłoża jest kluczowy dla zdrowego wzrostu i rozwoju roślin, dlatego warto zrozumieć różnice fizyko-chemiczne między substratem a ziemią z wykopu oraz uwarunkowania prawne związane z ich stosowaniem.
Substraty dachowe stosowane są w Polsce na szerszą skalę od około 20 lat, ale nie doczekały się jeszcze osobnego rozdziału w gleboznawstwie. Opieramy się zatem głównie na doświadczeniach niemieckich, które zostały zebrane i opisane przez FLL (Stowarzyszenie Badania, Rozwoju i Kształtowania Krajobrazu) w Wytycznych do projektowania, wykonywania i pielęgnacji dachów zielonych. Wytyczne FLL zostały przetłumaczone na język polski i wydane przez Stowarzyszenie Wykonawców Dachów Płaskich i Fasad DAFA w 2016 roku (2. edycja została wydana w roku 2021).
Substraty dachowe przeznaczone do upraw na dachach zielonych są odpowiednio skomponowanymi mieszankami kruszyw i materii organicznej o znanym pochodzeniu i określonych właściwościach fizyko-chemicznych. Wytyczne FLL zakładają, że uprawa na dachach zielonych może być prowadzona w specjalnie przygotowanych substratach glebowych, ponieważ ryzyko zastosowania ziemi z wykopu zamiast substratu jest bardzo duże.
Substraty dachowe muszą posiadać dopuszczenie do obrotu wydawane przez Ministerstwo Rolnictwa (Ustawa o nawozach i nawożeniu z 2007 roku). Zgodnie z interpretacją Ministerstwa dotyczy to wszystkich podłoży przeznaczonych do uprawy na dachach zielonych, w tym gleby, zatem chcąc wykorzystać ziemię z budowy, należy uzyskać stosowne dopuszczenie. Ponadto substraty podlegają badaniom na obecność substancji ropopochodnych i metali ciężkich gwarantując, że są podłożami w pełni zgodnymi z obowiązującymi przepisami prawa. Substraty dachowe są produktem dającym gwarancję bezpiecznego i trwałego funkcjonowania dachu zielonego.
Ziemia z wykopu (często określana jako humus bądź gleba) to naturalne podłoże pozyskane np. w trakcie kopania fundamentów, stawu, czy też innych prac budowlanych. Jest to mieszanka różnych warstw gleby, takich jak próchnica, glina, piasek czy kamienie. Jakość i właściwości fizyczne oraz chemiczne ziemi z wykopu są bardzo zróżnicowane, szczególnie na terenach zurbanizowanych gleba może być zanieczyszczona m.in. substancjami niebezpiecznymi, które mogą mieć niekorzystny wpływ nie tylko na rozwój roślin, ale szerzej – na całe środowisko. Złamanie prawa w tym zakresie usankcjonowane jest dotkliwą grzywną (patrz: Ustawa o odpadach, Ustawa prawo geologiczne i górnicze).
Zastosowanie ziemi z wykopu jest obarczone szeregiem przepisów prawnych. Należy także pamiętać, że wykorzystanie do celów budowlanych niezanieczyszczonej gleby i innych materiałów występujących w stanie naturalnym jest możliwe wyłącznie pod warunkiem, że materiał ten zostanie wykorzystany w stanie naturalnym na terenie, na którym został wydobyty. W przypadku wykorzystania ziemi z wykopu na innym terenie wymagane jest zezwolenie na przetwarzanie odpadów (kod 17 05 04). Decydując się na wykorzystanie ziemi z wykopu, należy dokładnie przeanalizować sytuację prawną oraz sprawdzić jej przydatność fizyko-chemiczną (uziarnienie, zwartość pierwiastków chemicznych oraz substancji niebezpiecznych).
Ziemia z wykopu jest zwykle cięższa niż substrat, a z uwagi na znacząco niższą zawartość kruszyw porowatych nie zachowuje odpowiednio wysokiej pojemności powietrznej i wodnej, co jest jednym z kluczowych wymagań w stosunku do substratów dachowych. Ziemia z wykopu najczęściej zawiera znaczącą ilość tzw. części spławialnych, które prowadzą do zamulenia geowłókniny i drenażu, a w konsekwencji do zastoin wodnych i rozwoju procesów gnilnych na dachu. Należy również pamiętać, że ziemia z wykopu może zawierać zanieczyszczenia odpady zakopane na przestrzeni lat.
Ziemia z wykopu może być także zbyt ciężka i gliniasta, co utrudnia korzeniom roślin przenikanie w głąb podłoża. Taka gleba zwykle źle przepuszcza wodę, co może prowadzić do zastoju wody i gnicia korzeni. Z drugiej strony ziemia z wykopu może być zbyt lekka i piaszczysta, co sprawia, że woda szybko opuszcza podłoże, a rośliny nie mają wystarczającej ilości wilgoci.
Ziemia z wykopu oraz wytwarzane ad hoc mieszanki z naturalnej gleby i kruszywa (tzw. ziemia ogrodowa) czy mieszanki torfu z keramzytem nie są podłożami do upraw na dachach zielonych, gdyż nie zachowują one kluczowych parametrów technicznych oraz nie zapewniają stabilności składu, co ma podstawowe znaczenie szczególnie w przypadku zakładania dachów zielonych na dużej powierzchni.
Pokusa zastosowania taniego zmiennika substratu o niewiadomym pochodzeniu wiąże się nie tylko z ryzykiem kosztownych napraw i eksploatacji, ale także z sankcjami prawnymi. Tymczasem substrat jest produktem powtarzalnym. W ofercie naszej firmy znajduje się szeroki wybór substratów dachowych spełniających zróżnicowane wymagania konstrukcyjne i środowiskowe, na przykład: substraty lekkie i ciężkie, drenażowe, spełniające wymagania systemów BREEAM i LEAD, a także substraty o zminimalizowanym odcieku fosforanów.
